Tym artykułem nasza redakcja planuje zapoczątkować nowy dział, w którym - mamy nadzieję - przybliżymy Państwu nieco historię żużla w naszym kraju, ale również m.in. w Europie. Na pierwszy ogień publikujemy tekst o początkach żużla w Polsce w okresie przedwojennym.
Trudno określić datę, za którą można przyjąć początek żużlowego szaleństwa w Polsce. Ciężko zresztą mówić w okresie narodzin żużla w państwie polskim ponieważ Polska była wówczas pod zaborami. Jednak pierwszą udokumentowaną imprezę żużlową zorganizowało w czerwcu 1903 roku Warszawskie Towarzystwo Cyklistów. Zawody odbyły się na obiekcie przeznaczonym do wyścigów kolarskich, tor pokryto mieszaniną gliny i przepalonego węgla, był to pierwszy obiekt żużlowy jaki istniał na okupowanych ziemiach polskich. Pomimo wielkich trudności organizatorzy spisali się na medal i pierwsza impreza motocyklowa przyciągnęła sporą widownie. Należy pamiętać, że to dopiero początki XX w. i motocykl nie zaliczał się do powszechnych środków transportu, w samej Warszawie zarejestrowanych było wówczas 30 maszyn natomiast liczba mieszkańców Warszawy na początku XX w. wynosiła 700 tys. mieszkańców. Takie zawody to była również wspaniała promocja dla dopiero radzącego się sportu żużlowego. W tym przypadku Warszawskie Towarzystwo Cyklistów zasiliło kilkoro nowych członków posiadających własny motocykl. Jeśli chodzi o sprzęt będzie on dokładnie opisany w osobnym artykule, jednak trzeba zaznaczyć, iż w początkowych latach sprzęt wykorzystywany przez ścigających się był bardzo różny. Prym wiodły marki Peugot, Laurin&Klement, mniej popularne ale obecne na polskich torach były marki Anzani, Indian i Wanderer. Wspomnieliśmy o warszawskim torze, który mieścił się na warszawskim śródmieściu, do dziś mamy tam ulice Dynasy (nazwa wzięła się od postaci księcia Karla Otto von Nassau-Siegena, znanego z Pana Tadeusza jako książę Denassów). Zawody były rozgrywane dwa razy w tygodniu i mógł w nich wziąć udział każdy członek WTC, który miał zarejestrowany motocykl oraz nie zalegał z składkami członkowskimi (aby zostać członkiem trzeba było zostać „poleconym” przez dwóch członków WTC a następnie zaakceptowanym poprzez głosowanie). Pamiętać należy, że wówczas sport żużlowy był zaliczany do sportów tzw. elitarnych uprawianych przez wyższe sfery mieszczaństwa warszawskiego. Pierwszymi uczestnikami popularnych Dynasów byli warszawiacy, jednak z czasem zawody zyskiwały coraz większy rozgłos i co za tym idzie coraz większą rangę. Pojawiali się zawodnicy z innych miast na których były tory kolarskie, głównie z Krakowa, Łodzi i Lwowa. Z czasem kiedy Polska odzyskała niepodległość Dynasy urosły do rangi mistrzostw Polski. Poza warszawskim torem zawodnicy (a było ich ciągle niewielu) ścigali się na szosie, wytyczonych na łąkach torach trawiastych oraz torach, które były wykorzystywane do wyścigów konnych. Dopiero w roku 1930 podjęto decyzję aby wybudować pierwszy tor żużlowy. Tor powstał w Mysłowicach, liczył 800 m długości i był szeroki na 40m. Jego otwarcie miało miejsce 12 października 1930 roku imprezą, która przeszła do historii jako pierwszy turniej międzynarodowy w Polsce. Rozegrany został mecz żużlowy Polska – Niemcy.
Rok 1930 był przełomowy w historii polskiego żużla. W wielu miastach polski dojrzewały pierwsze towarzystwa żużlowe, które zajęły się organizowaniem imprez żużlowych. W Warszawie oprócz toru Dynasy, żużlowcy ścigali się na stadionie Legii a dokładniej na torze, który się tam znajdował. Był to tor przeznaczony zarówno dla cyklistów jak i motocyklistów. Tor na stadionie Legii był znacznie dłuższy niż ten, który znajdował się na Dynasach, liczył 500 metrów i miał wysoko podniesione łuki. Wiraże były oparte na zmiennych promieniach, zmniejszających się od wejścia w łuk, potem znów powiększających i łączących z prostą. Wskutek rosnącej popularności sportu motorowego w stolicy planowano budowe trzeciego toru o luźnej nawierzchni (tor na stadionie Legii miał betonową nawierzchnię), miejscem inwestycji miało być osiedle Praga bądź Żoliborz. Niestety nic z tego nie wyszło. O popularności żużla w stolicy może również świadczyć liczba stowarzyszeń motocyklowych, Polski Klub Motocyklowy Warszawa, AZS, WTC, żydowski klub Makkabi oraz najsilniejsza z nich wszystkich Legia. Największym prestiżem w Warszawie cieszyły się pojedynki warszawskiej Legii z drużynami z Berlina i Wiednia oraz torowe mistrzostwa Polski.
Warszawa jako miasto za największego rywala uważała Łódź (można te stosunki porównać do derbów Pomorza pomiędzy Toruniem a Bydgoszczą). Tor w Łodzi mieścił się w Hellenowie i początkowo żużlowcy dzieli go z cyklistami. Świadczy o tym fakt, iż początkowo nawierzchnia toru była betonowa, jednak po 1930 roku, tor został przysypany piaskiem i tym samym powstał tor o ziemnej nawierzchni. W Łodzi działały cztery stowarzyszenia żużlowe z których największym i zrzeszającym największą ilość członków był Union Łódź (tu jako ciekawostkę podam, że jednym z pierwszych wyróżniających się zawodników był Anglik z pochodzenia - pan Webb, ci którzy się interesują piłką na pewno skojarzą to nazwisko). Pozostałe kluby to Łódzki Klub Motocyklowy, TZS Łódź oraz Prabanickie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów. Natomiast największą motocyklową imprezą organizowaną w Łodzi były zawody o nagrodę miasta Łodzi. Turniej został rozegrany 5 lipca 1931 i poza zawodnikami z Łodzi udział nim wzięli zawodnicy z Bydgoszczy, Poznania i Warszawy.
Patrząc na miasta z jakich przybyli zawodnicy na Łódzkie Mistrzostwa pojawiają się nam kolejne ośrodki sportu motocyklowego, które istniały w tamtym okresie. Mianowicie Poznań i Bydgoszcz. Poznań największe miasto wielkopolski szczyciło się dużymi sukcesami i tradycjami w organizacji imprez żużlowych. Poznań jako organizator zasłynął z przeprowadzonych zawodów o Złoty Kask. Zawodnicy rywalizowali na konnym co za tym idzie trawiastym torze Ławica na Woli. Sam tor był prawdopodobnie jednym z najdłuższych w Polsce, od długości 2100m (uważam za najdłuższy tor w Toruniu o długości 11,5 km na którym zawody rozegrano już w 1927 r.). Zawodnicy w Poznaniu jeździli od 5 do 8 okrążeń, stawka była dużo bardziej zróżnicowana, ponieważ poza zawodnikami z Poznania do walki stawali zawodnicy z Warszawy, Krakowa, Bielska, Rybnika, Sosnowca, Łodzi, Grudziądza, Bydgoszczy czy też z Gdańska. W roku 1935 zawody zostały przyniesione na tor Sokoła, powodem był brak porozumienia pomiędzy Unią a właścicielem obiektu na Woli.
Żużel rozwijał się również prężnie na Pomorzu i Kujawach, gdzie głównym ośrodkiem speedwaya była Bydgoszcz. W samej Bydgoszczy pierwsze stowarzyszenie motoryzacyjne powstało już w 1925 roku i miało charakter międzynarodowy, ponieważ należeli do niego obywatele Polski i Niemiec. Dziesięć lat później powstał drugi klub Związek Strzelecki o charakterze nacjonalistycznym, do którego wstępować mogli tylko i wyłącznie obywatele Polski. W roku 1929 ukończono budowę bieżni na stadionie w Bydgoszczy i od razu rozpoczęto starania o organizacje zawodów żużlowych na tym obiekcie. Chętnych do udziału w nich było jak na lekarstwo, jednak publiczność zawsze dopisywała. Jedynie urzędnicy bydgoscy narzekali na dewastacje bieżni, jednak zakazu organizacji zawodów motocyklowych nie wydali. Zamiast tego zwężono bieżnie a na zewnętrznym torze powstał tor żużlowy. W roku 1930 powstały jeszcze dwa ośrodki sportu żużlowego, w Grudziądzu latem 1930 roku oraz w Toruniu gdzie inauguracyjne zawody odbyły się 28 sierpnia 1930r. I tak sport żużlowy zdobywał coraz więcej entuzjastów oraz stale rosnąca publikę. Rozwój ten został przez II wojnę światową zahamowany.
Kolejne materiały już wkrótce.
Źródło: inf. własna, Dirt Track żużel lat przedwojennych, fot. wikipedia
